Sałata

Choć sałata była uprawiana już w starożytności, do Polski trafiła na początku XIV wieku, sprowadzona przez królową Bonę. Dziś jest jednym z najpopularniejszych warzyw. Jadalna jest tylko naziemna jej część, czyli liście, które w zależności od odmiany mogą mieć formę gęstej rozety lub zawijać się do środka, tworząc główkę. Obok popularnych zielonych odmian sałaty są też odmiany o liściach białych, ciemnofioletowych czy nawet bordowych. Liście mogą być gładkie, karbowane lub kędzierzawe, o różnych smakach, zarówno słodkim, jak ostrzejszym czy nawet lekko gorzkawym. Możemy więc wybrać odmiany najbardziej odpowiadające naszym upodobaniom smakowym. Sałata, podobnie jak rzodkiewka, jest jedną z pierwszych wiosennych nowalijek. Jest bardzo smaczna, ma też duże wartości odżywcze. Zawiera sporo błonnika, który sprzyja procesom trawiennym, a także składniki mineralne, takie jak wapń, potas magnez i żelazo. Swój kolor zawdzięcza chlorofilowi, który ma działanie bakteriobójcze i pomaga zwalczać infekcje, a także przyspiesza gojenie się ran. Jest cennym źródłem witamin, takich jak E, C, P i z grupy B oraz kwasów organicznych. Liście sałaty są bogate w antyoksydanty, między innymi karotenoidy czy flawonoidy, które chronią nasz organizm przed działaniem wolnych rodników oraz wspomagają układ krążenia. Sałata zawiera też luteinę i zeaksantynę - silne przeciwutleniacze, które mają korzystny wpływ na nasz wzrok i chronią przed zwyrodnieniem plamki żółtej. Jest niskokaloryczna, 100 g sałaty to tylko 12 kcal. Sałatę spożywamy najczęściej świeżą, zarówno samą, jak i w połączeniu z różnymi dodatkami, na przykład pomidorami, ogórkami czy rzodkiewką, z ziołami, w kompozycji z różnego rodzaju serami, rybami czy mięsem. Możemy mieszać różne gatunki sałat. Pamiętajmy, aby nie kroić jej nożem, a delikatnie rwać listki rękami. Zwykle podajemy ją z różnego rodzaju sosami lub po prostu skropioną oliwą i sokiem z cytryny. Sałata jest również wspaniałym elementem dekoracyjnym dla naszych potraw. Sałata jest bardzo smaczna i zdrowa, a uprawa jej jest na tyle łatwa, że poradzi sobie z nią każdy ogrodnik. Warto wysiać kilka różnych odmian sałaty o różnych formach i smakach, a wtedy codziennie będziemy mieć dostęp do jej świeżych listków i będziemy mogli tworzyć z nich różne kompozycje smakowe.

Uprawa

Jest rośliną jednoroczną, należy do rodziny astrowatych. Możemy uprawiać ją na większości gleb ogrodowych, jednak najlepiej rośnie na glebach piaszczysto-gliniastych, nie lubi zaś ziemi piaszczystej i suchej - jest wtedy mniej delikatna i łatwo wybija w pędy. Nie ma dużych wymagań co do stanowiska, może rosnąć w miejscu słonecznym lub półcienistym, choć w początkowym okresie uprawy potrzebuje sporo światła. Jest rośliną dnia długiego, co oznacza, że do wytworzenia pędów kwiatostanowych potrzebuje co najmniej 14 godzin światła. Z punktu widzenia ogrodnika wypuszczanie pędów kwiatostanowych jest niekorzystne, więc najlepsze efekty w uprawie sałaty osiągniemy, uprawiając ją w okresie, gdy długość dnia nie przekracza 12 godzin. Na rynku ogrodniczym dostępne są specjalne odmiany, które mogą być uprawiane latem, gdy dzień jest długi, ale wtedy nie nadają się one do uprawy wiosną i jesienią. Sałata najlepiej rośnie w stosunkowo niskiej temperaturze, więc w czasie upałów wskazane jest zacienianie grządek. Warunki, w jakich uprawiamy sałatę, w dużym stopniu decydują o jej smaku - najlepsze listki wyrastają na żyznym, próchniczym i wilgotnym podłożu. W naszych warunkach klimatycznych ze względu na krótki okres wegetacji najczęściej uprawiana jest jako przedplon (wiosną) lub poplon (późnym latem i jesienią). Sałata może być też uprawiana jako śródplon, na przykład z rozsadą pomidora. Można siać ją bezpośrednio do gruntu lub uprawiać z rozsady.

Zmianowanie

Zmianowanie korzystnie wpływa na wysokość i jakość plonu.

• Zmianowanie ze względu na wymagania pokarmowe roślin: Sałata należy do roślin o średnich wymaganiach pokarmowych, więc sadzimy ją na kwaterze po roślinach mających niskie wymagania pokarmowe.
• Zmianowanie według pokrewieństwa roślin: Należy do rodziny astrowatych, nie sadzimy jej więc na stanowisku po innych roślinach z tej rodziny.
• Zmianowanie według podziału na rośliny korzeniowe, liściowe, kwiatowe, owocowe i nasienne: Jest rośliną liściową, sadzimy ją więc po roślinach korzeniowych.
• Zmianowanie ze względu na rośliny korzeniące się płytko i głęboko: Korzeni się płytko, więc najlepiej sadzić ją po roślinach korzeniących się głęboko.

Uprawa współrzędna

Sałata może być hodowana w systemie uprawy współrzędnej. Dobrym dla niej sąsiedztwem są: fasola, groch, ogórki, kapusta, kalarepa, por, rzodkiewka, rabarbar, pomidory i cebula. Nie lubi natomiast towarzystwa kopru włoskiego, rzodkwi i selera.

Siew i sadzenie

Sałatę możemy wysiewać bezpośredni do gruntu lub uprawiać z rozsady.

Jeśli chcemy uprawiać sałatę z siewu, nasiona wysiewamy w wilgotną glebę w rządkach oddalonych od siebie o 25-30 cm. Nasiona przed wysiewem trzeba zaprawić specjalną zaprawą grzybobójczą, która chroni siewki przed atakiem chorób grzybowych. Gdy roślina wytworzy trzy lub cztery liście, robimy przerywkę. Młode listki uzyskane z zabiegu przerywania możemy przeznaczyć do bieżącego spożycia, a docelowa odległość pomiędzy główkami w rządku to 20-25 cm. Jeśli chcemy uniknąć zabiegu przerywania, możemy punktowo wysiać nasiona otoczkowane lub użyć nasion na taśmie. Nasiona wysiewane wczesną wiosną dobrze jest okryć agrowłókniną, co przyspieszy kiełkowanie i wschody roślin i zabezpieczy je przed przymrozkami.

Jeśli planujemy uprawę z rozsady, nasiona na pierwsze wiosenne zbiory możemy wysiać już w lutym do płytkich pojemników lub niewielkich skrzynek wypełnionych odkwaszonym torfem, lub specjalnym podłożem przeznaczonym do wysiewu warzyw. Podłoża takie są dostępne centrach ogrodniczych. Nasiona należy zaprawić, wysiać je niezbyt gęsto, przykryć cienką warstwą podłoża i delikatnie zrosić wodą. Do kiełkowania nasion sałaty najlepsza jest temperatura 15-18°C, natomiast po wschodach siewki najlepiej rosną w temperaturze 10-15°C. Po około dwóch tygodniach od wschodów siewki pikujemy do małych doniczek. Można również produkować rozsadę w tackach wielokomórkowych, czyli tak zwanych wielodoniczkach. Wysiewamy je wówczas punktowo i omijamy etap pikowania. Siewki podlewamy niezbyt obficie, ale regularnie. Rozsadę sadzimy do gruntu najwcześniej w drugiej połowie marca. Odmiany wczesne sadzimy w rozstawie 25x30. Odmiany późniejsze tworzą nieco większe główki, więc sadzimy je w rozstawie 40x25, Po posadzeniu sadzonki podlewamy. Wcześnie sadzone rośliny trzeba okryć agrowłókniną, żeby zabezpieczyć je przed działaniem wiosennych przymrozków. Rozsadę na późniejsze zbiory można produkować na rozsadniku bezpośrednio w gruncie, w tunelu lub na zewnątrz. Sałatę można również uprawiać w tunelach foliowych i szklarniach. W przypadku takiej uprawy należy zwracać szczególną uwagę na odpowiednie wietrzenie pomieszczeń i wymianę powietrza, ponieważ sałata nie znosi nadmiernej wilgoci w powietrzu.

Możemy uprawiać również odmianę ozimą sałaty. Do takiej uprawy nadaje się Zina. Nasiona wysiewamy bezpośrednio do gruntu lub na rozsadniku od końca sierpnia do połowy września. Sadzonki z rozsadnika przesadzamy na miejsce stałe po 30 dniach od wysiewu, w rozstawie 25x20. Do uprawy trzeba wybrać miejsce osłonięte od silnych wiatrów i nasłonecznione. Dobrze jest też okryć grządki agrowłókniną. Sałatę ozimą zbieramy w końcu kwietnia i na początku maja.

Odmiany

Do wyboru mamy odmiany wczesne, średnio wczesne, średnio późne i późne. Obecnie wyodrębnia się cztery odmiany botaniczne gatunku sałata, które różnią się budową liści i całej części nadziemnej.

Sałata głowiasta

Ma okrągławe liście, o zróżnicowanej powierzchni brzegu i blaszki liściowej. Tworzy wyraźnie zwinięte główki. W zależności od konsystencji liści wyróżnia się dwa rodzaje sałaty głowiastej: masłową i kruchą.

Sałata liściowa

Ma liście w kształcie rozety, nie zwijające się w główki, a w zależności od kształtu blaszki wyróżniamy jej trzy typy: listkowy, dębolistny i pierzasty.

Sałata rzymska

Ma kruche, wydłużone listki o widocznych nerwach, luźno zwinięte w główki lub w formie sztywnych, wzniesionych rozet.

Sałata łodygowa

Zwana jest również sałatą szparagową. Początkowo roślina tworzy niewielkie, płaskie rozety, składające się ze spiczastych, wąskich liści, a później szybko wybija w grubą i soczystą łodygę, która jest główną częścią jadalną.

Nawożenie sałaty

Sałata należy do warzyw o średnich wymaganiach pokarmowych, ale ze względu na płytki system korzeniowy jej wymagania nawozowe są wysokie, bo składniki pokarmowe powinny być dla niej dostępne przez cały okres wzrostu. Należy jednak pamiętać, że jest to roślina bardzo wrażliwa na zasolenie podłoża, więc nie można dopuścić do zbyt dłużej ilości składników odżywczych w glebie.

pH gleby

Optymalny odczyn gleby pod uprawę sałaty wynosi 6,0-7,0. Najlepiej jest zbadać pH za pomocą kwasomierza i w razie potrzeby zakwasić lub odkwasić podłoże.

Nawozy organiczne

Sałata bardzo dobrze reaguje na nawożenie organiczne. Do dyspozycji mamy:

• nawozy zielone - sprawdź jakie są korzyści ze stosowania nawozów zielonych,
• kompost - do czego można wykorzystać kompost w ogrodzie,
• wermikompost,
• obornik przekompostowany - sałatę można uprawiać w pierwszym lub drugim roku po jego stosowaniu,
• obornik granulowany lub suszony,
• nawóz humusowy.

Nawozy mineralne

W przypadku sałaty stosujemy je przed siewem lub sadzeniem, zwłaszcza w przypadku fosforu i potasu. Nawozy azotowe możemy stosować również pogłównie, jeśli zajdzie taka konieczność, jednak należy zwracać uwagę, by nie przedawkować nawożenia azotem, ponieważ jego nadmiar powoduje wzrost zawartości szkodliwych azotanów w liściach.

Jednoskładnikowe

Stosujemy wtedy, gdy znamy zawartość składników pokarmowych (mikro- i makroelementy) w glebie i wiemy, którego z nich roślinie brakuje. Wykonujemy w tym celu analizę chemiczną gleby.

Wieloskładnikowe

Możemy stosować nawozy specjalnie przeznaczone do upraw warzywnych. Należy pamiętać, że sałata jest wrażliwa na chlorki, więc nawozy przeznaczone do jej zasilania nie mogą zawierać ich w składzie. Sprawdź informacje o stosowaniu i zaletach nawozów mineralnych wieloskładnikowych.

Pielęgnacja sałaty

Okrywanie agrowłókniną

Jest wskazane zwłaszcza wczesną wiosną, gdy sadzonki narażone są jeszcze na działanie przymrozków. Dodatkowo przyspiesza wschody i wzrost roślin, dzięki czemu zbiory są o wcześniejsze niż w uprawie bez okrywania agrowłókniną.

Przerywanie

Jest zabiegiem niezbędnym przy uprawie sałaty z siewu wprost do gruntu. Wyrwane młode rośliny możemy przeznaczyć do bieżącego spożycia.

Odchwaszczanie i spulchnianie gleby

W początkowej fazie wzrostu możemy płytko spulchniać międzyrzędzia za pomocą kultywatora, co dodatkowo niszczy kiełkujące lub młode chwasty. Później, po rozrośnięciu się roślin, chwasty wyrywamy głównie ręcznie.

Podlewanie

Należy podlewać ją regularnie, ponieważ ma płytki system korzeniowy i łatwo może zostać przesuszona. Jeśli liście sałaty będą zbyt odwodnione, mogą mieć gorzki smak. Sałata nie znosi również zalania, wtedy jej liście zaczynają gnić. Do podlewania najlepiej stosować wodę deszczową, którą zbierać możemy w specjalnych pojemnikach lub beczkach. Pamiętajmy, aby przy podlewaniu nie moczyć liści, ponieważ może to spowodować gnicie roślin.

Prawidłowe nawadnianie roślin w ogrodzie

Zbiór i przechowywanie

Sałata jest najsmaczniejsza zaraz po zerwaniu, więc najlepiej zbierać ją w miarę potrzeb, do bieżącego spożycia i w miarę dorastania główek. Najlepiej ją zrywać w dni słoneczne, ale nie przy upalnej pogodzie. Najwcześniejsze odmiany sałaty uprawiane z rozsady zbieramy już w połowie maja, te z siewu - najwcześniej w czerwcu. Sałata nie nadaje się do długiego przechowywania, w lodówce lub innym chłodnym miejscu możemy przechowywać ją najwyżej kilka dni, jednak nawet podczas krótkiego przechowywania jej jakość się pogarsza. W profesjonalnych chłodniach, w temperaturze 0-1°C i wilgotności nie mniejszej niż 95% można przechowywać ją dłużej, nawet do dwóch tygodni, a w chłodniach z kontrolowaną atmosferą nawet do 4 tygodni.

Choroby i szkodniki

Sałata jest narażona na różnego rodzaju choroby, które występują zwłaszcza w niekorzystnych warunkach atmosferycznych, przy zbyt wysokiej wilgotności powietrza czy zbyt niskich temperaturach. Mimo krótkiego okresu wegetacji może być również atakowana przez różnego rodzaju szkodniki. Zarówno choroby, jak i szkodniki możemy zwalczać za pomocą różnego rodzaju preparatów chemicznych lub biologicznych, pamiętając o ścisłym przestrzeganiu zaleceń podanych na etykietach. Do najważniejszych chorób i szkodników sałaty należą:

Szkodniki:

• turkuć podjadek
• guzak korzeniowy {nicienie}
• osiewniki
• ślimaki
• mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana {mszyce}
• mszyca trzmielowo-burakowa {mszyce}
• nszyca porzeczkowo-sałatowa {mszyce}
• bawełnica topolowo-sałatowa
• śmietka sałatówka
• błyszczka jarzynówka
• piętnówki
• drutowce
• pędraki
• rolnice
• nicienie
• komarnice
• lenie
• mszyca ziemniaczana smugowa
• miniarki
• skoczogonki
• mątwiki korzeniowe
• ziemiórki
• wciornastki

Choroby:

• zgnilizna twardzikowa
• szara pleśń
• mączniak rzekomy
• nekrotyczna plamistość liści
• piętnówka kapustnica
• mączniak prawdziwy
• gnicie bakteryjne
• mokra zgnilizna liści sercowych
• zgorzel siewek