Borówka

Borówka wysoka wywodzi się z Ameryki Północnej, gdzie występuje około 20 dzikich gatunków borówek. To one dały początek formom uprawnym borówki, uprawianym w naszych ogrodach przydomowych. Jej krzewy w zależności od odmiany dorastają do 1,5 - 2,5 metra wysokości, mają pokrój wzniesiony lub lekko rozłożysty. W maju na pędach jednorocznych i na rocznych przyrostach starszych pędów tworzą się pąki kwiatowe, a owoce u najwcześniejszych odmian możemy zbierać już w lipcu. Owoce borówki mają kształt kulisty lub nieco spłaszczony, o wielkości od 14 do ponad 25 mm średnicy. Są jasnoniebieskie, niebieskie lub niebiesko-czarne, w zależności od zawartości antocyjanu w komórkach miąższu pod skórką owocu. Na powierzchni skórki owoce mają biały nalot woskowy.

Dojrzałe owoce borówki są bardzo smaczne. Mogą być lekko kwaskowate lub słodkie. Są pyszne zrywane prosto z krzaka, a ze świeżych owoców możemy robić konfitury, sorbety czy soki. Doskonale nadają się do zamrażania i zachowują w tej postaci większość swoich właściwości.

Borówki są również bardzo zdrowe. Są bogate w makroelementy: potas, wapń, fosfor i magnez. Zawierają znaczne ilości sodu, żelaza, tiaminy, ryboflawiny, niacyny i witaminy A. Mają bardzo dużą aktywność przeciwutleniającą, za co odpowiadają nadające barwę owocom antocyjany, które mają właściwości naturalnych antyoksydantów. Usuwają one z organizmu nadmiar wolnych rodników. Owoce borówki zawierają również kwas egalowy o właściwościach przeciwnowotworowych oraz kwas foliowy. Zawierają też związki o właściwościach przeciwbiegunkowych, regulujące poziom cholesterolu we krwi, a także fitoestrogeny - hormony roślinne mające korzystny wpływ na przemiany hormonalne u kobiet i mężczyzn. Napary z liści borówek również działają leczniczo wspomagają trawienie, a także likwidują kaszel. Ze względu na jej walory smakowe i zdrowotne warto mieć borówkę w swoim ogrodzie, mimo że uprawa wymaga nieco pracy i przygotowania dla krzewów odpowiedniego stanowiska. Borówki mogą być również elementem dekoracyjnym w naszym ogrodzie. Pięknie kwitną, bardzo ładnie wyglądają również obsypane niebieskimi owocami. Późną jesienią liście borówki zabarwiają się na pomarańczowo lub czerwono i również mogą stanowić wspaniałą ozdobę.

Wymagania glebowe i klimatyczne

Borówka lubi miejsca słoneczne, zaciszne i ciepłe. Krzewy nie mogą być zacienione, bo niekorzystnie wpływa to na zawiązywanie paków kwiatowych i jakość dojrzewających owoców. Miejsca zacienione i wilgotne sprzyjają również rozwojowi chorób grzybowych. Najlepiej udaje się na glebach lekkich, piaszczystych, z dużą zawartością próchnicy, kwaśnych. Odpowiedni odczyn gleby jest jednym z ważniejszych warunków powodzenia uprawy. Optymalne pH gleby dla borówki to 3,8-4,8. Najlepiej rośnie na glebach ciepłych, nagrzewających się w okresie wegetacji przynajmniej do 18-21°C.

Borówka lubi ciepło, jej wzrost zostaje zahamowany, gdy temperatura obniża się do +3°C, nawet bez spadków poniżej 0°C. Wyższa temperatura wpływa na szybszy wzrost rośliny i szybsze dojrzewanie owoców. Wiosenne chłody opóźniają kwitnienie krzewu, osłabiają wzrost korzeni i pobieranie składników mineralnych, co wpływa na przebarwianie się młodych liści na czerwono. Przebarwienia znikają, gdy robi się ciepło. Wiosenne przymrozki również mogą wyrządzić roślinom spore szkody, zwłaszcza jeśli wystąpią już w okresie kwitnienia roślin, ponieważ mogą uszkodzić dużą część kwiatów. Aby zapobiec uszkodzeniom kwiatów, w okresie przymrozków można okrywać krzewy agrowłókniną.

Sadzenie

Ponieważ borówka najlepiej udaje się na glebach silnie kwaśnych, zwykle w naszych ogrodach przydomowych musimy przygotować dla niej specjalne stanowisko. Jest to w miarę proste, jeśli ogród znajduje się na glebie leśnej lub poleśnej, najczęściej z natury kwaśnej. Glebę taka trzeba wzbogacić w substancję organiczną, używając na przykład kwaśnego torfu ogrodniczego. Torf mieszamy z glebą rodzimą w stosunku 1:1, na głębokość około 40 cm. Posadzone krzewy ściółkujemy starymi trocinami, korą sosnową lub kompostem z liści dębowych. Na innych rodzajach gleb najlepiej jest przygotowane pod borówkę podłoże odizolować od rodzimej gleby. W tym celu należy wykopać dół i wyłożyć go czarną folią, którą w kilku miejscach trzeba podziurawić. Można też zakopać w ziemi pojemniki (stare beczki, duże donice) o podziurawionym dnie. W to nasypujemy warstwę kwaśnego torfu wymieszanego z rozdrobnioną korą sosnową i piaskiem w stosunku 2:1:1. Aby zakwasić podłoże, można jeszcze dodać igliwia, liści dębowych, trocin z drzew iglastych czy kory sosnowej.

Krzewy borówki najlepiej sadzić wiosną lub jesienią. Sadzenie wiosenne jest mniej ryzykowne, ponieważ rośliny nie są narażone na przemarznięcie. Najlepszym jesiennym miesiącem do sadzenia borówki jest wrzesień. Rośliny najlepiej kupować doniczkowane. Przed posadzeniem krzewy dobrze jest wstawić do wody, aby nasączyła się cała bryłą korzeniowa. Krzewy borówki można sadzić pojedynczo lub w grupach. Jeśli chcemy posadzić je w rządkach, powinny być one oddalone od siebie o 2 m. Rośliny w rządku, w zależności od odmiany, powinny rosnąć w odległości od 80 do 150 cm od siebie.

Jeśli konieczne jest przesadzenie już rosnących krzewów borówki w inne miejsce w ogrodzie, należy również przygotować odpowiednie podłoże z dodatkiem kwaśnego torfu. Przesadzany krzew okopujemy, używając wideł amerykańskich, a następnie unosimy do góry bryłę korzeniową i kładziemy ja na kawałku folii. Tak wykopana roślina zachowuje większość korzeni. Krzew sadzimy na taką głębokość, na jakiej rósł w poprzednim miejscu. Najlepszą porą na przesadzanie jest druga połowa września.

Odmiany

Właściwe dobranie odmian jest bardzo ważnym czynnikiem w uprawie borówki w naszych ogrodach przydomowych i decyduje o powodzeniu naszej uprawy. Warto posadzić kilka odmian o różnym czasie dojrzewania owoców, żeby cieszyć się nimi przez dłuższy okres. Do najpopularniejszych odmian uprawianych w ogrodach należą wcześnie dojrzewające Spartan, Early Blue i Patriot, średnio dojrzewające Blucrop i Blue jay oraz późne odmiany Berkeley, Jersey, Bluegold, Herbert, Brigitta Blue i Darrow. W ostatnim czasie pojawiła się na rynku nowa odmiana Pink Lemonade, której dojrzałe owoce mają kolor różowy.

Pielęgnacja

• Okrywanie agrowłókniną: Jest wskazane w przypadku wystąpienia późnych przymrozków wiosennych, które mogą uszkodzić pąki kwiatowe.
• Ściółkowanie: Ściółkowanie gleby wokół krzewów borówki jest bardzo korzystnym zabiegiem. Najlepsza będzie ściółka organiczna, które stwarza roślinie najbardziej korzystne warunki wzrostu i owocowania. Dzięki niej gleba dłużej utrzymuje wilgoć, a rozkładająca się ściółka dostarcza krzewom łatwo przyswajalnych składników mineralnych. Dodatkowo ściółka utrzymuje temperaturę górnych warstw gleby na równym poziomie, zimą chroni korzenie przed przemarznięciem, a latem przed przesuszeniem. Ściółkowanie pozwala też na utrzymanie pH gleby na odpowiednim poziomie. Najlepszym materiałem do ściółkowania borówki są trociny z drzew iglastych, kora sosnowa, liście dębowe i kwaśny torf. Najlepiej jest używać materiału przekompostowanego, ponieważ w świeżych ściółkach zaczynają się szybciej namnażać mikroorganizmy, które wykorzystują cały zapas azotu. Jeśli więc stosujemy ściółki świeże, trzeba dodatkowo dostarczać roślinom azotu. Ściółkę najlepiej rozłożyć na całej powierzchni między krzewami.
• Odchwaszczanie i spulchnianie gleby: Jeśli rozłożymy grubą warstwę ściółki wokół krzewów, w znacznym stopniu ograniczy ona wzrost chwastów. Te, które się pojawią, należy usuwać ręcznie. Jeśli do ściółkowania używamy kwaśnego torfu, należy często spulchniać glebę kultywatorem, gdyż torf on tendencje do zaskorupiania się. Najlepiej też od razu wymieszać go z górną warstwą gleby za pomocą wideł lub szpadla. Trzeba robić to bardzo ostrożnie, żeby nie uszkodzić płytkiego systemu korzeniowego borówki.
• Podlewanie: Ze względu na płytki system korzeniowy borówka potrzebuje dużo wody. Wiosną w glebie są zwykle pewne zapasy wody, ale już susza w okresie majowo-czerwcowym może być dla plonowania krzewów bardzo niekorzystna, powoduje osłabienie wzrostu roślin, a nawet ich zasychanie. Z tego względu konieczne jest utrzymanie odpowiedniej wilgotności gleby, zwłaszcza w okresie wzrostu i rozwoju krzewów oraz dojrzewania owoców. Można monitorować wilgotność gleby za pomocą wilgotnościomierza i jeśli spadnie poniżej 50%, podlewać krzewy, najlepiej raz na tydzień. Należy jednak pamiętać, że borówka nie znosi zalania, jeśli korzenie będą zalane ponad dobę, na krzewach pojawią się uszkodzenia i następuje stopniowe obumieranie korzeni ze względu na brak tlenu w glebie. Przy podlewaniu borówki ważna jest też jakość wody, która nie powinna być zasolona. Najlepiej, żeby miała odczyn lekko kwaśny.

Jak podlewać rośliny ogrodowe?

Nawożenie

Borówka wysoka należy do roślin o bardzo małych wymaganiach pokarmowych. Ponieważ jednak jej korzenie znajdują się bardzo płytko, nie mogą korzystać ze związków mineralnych nagromadzonych w głębszej warstwie gleby. Z tego powodu jej wymagania nawozowe, chociaż są niskie, muszą być odpowiednio zaspokojone.

• Nawozy organiczne: Do nawożenia borówki możemy stosować nawozy organiczne w postaci przekompostowanego, suszonego lub granulowanego obornika, a także kompostu lub wermikompostu. Można mieszać je z korą lub kwaśnym torfem i używać do ściółkowania. Jako przedplon dla nowych krzewów może być wysiana mieszanka z nawozów zielonych.
• Nawozy mineralne: Powinno odbywać się w oparciu o analizę gleby. Badanie takie można zlecić w stacji rolniczo-chemicznej i wtedy, w zależności od potrzeb, zastosować odpowiednie nawozy jedno- lub wieloskładnikowe. Pamiętajmy jednak, że borówka jest wrażliwa na chlorki i nie można stosować nawozów ich zawierających. W centrach ogrodniczych są dostępne nawozy specjalnie przeznaczone dla borówki, o odpowiednio dobranych składnikach - warto stosować właśnie je.

Przycinanie

Cięcie nowo posadzonych krzewów borówki wykonuje się wczesną wiosną, nawet jeśli sadzone były jesienią. Jeśli sadzonki były dwuletnie i miały dobrze rozwinięty system korzeniowy, skracamy lekko pędy główne, których powinno być od 4 do 5. Usuwamy też drobne pędy przy szyjce korzeniowej. Jeśli krzew miał słaby system korzeniowy, pędy trzeba skrócić do połowy, a wszystkie słabe usunąć. W tym roku dobrze jest też usunąć pąki kwiatowe, które w pierwszym roku po posadzeniu osłabiają wzrost wegetatywny krzewu.

W kolejnych latach przeprowadza się cięcie pielęgnacyjne i odmładzające. Wykonujemy je pod koniec zimy, do ostatnich dni marca. Polega ono na prześwietlaniu zagęszczonej korony. Za pomocą sekatora usuwamy pędy słabe, obumarłe oraz stare i nieowocujące. Dbamy przy tym o zachowanie pokroju krzewu. Regularne cięcie pozwala kontrolować siłę wzrostu krzewu, staje się on też bardziej luźny i przewiewny, więcej światłą słonecznego dociera do wnętrza korony, co ogranicza występowanie chorób i poprawia jakość dojrzewających owoców. Dzięki cięciu uzyskujemy też silne, jednoroczne pędy, na których w kolejnym roku utworzą się pąki kwiatowe. Przeciętna liczba pędów głównych w kilkuletnim krzewie powinna wynosić od 6 do 8, z czego 2-3 to pędy trzyletnie lub czteroletnie, a reszta dwuletnie lub jednoroczne. Pamiętajmy, aby nie ciąć krzewów zbyt wcześnie lub zbyt późno. Zbyt wczesne może spowodować uszkodzenia zranień pędów przez mróz. Przy cięciu zbyt późnym substancje nagromadzone w korzeniach przemieszczają się już do wierzchołka wzrostu i cięcie pędów spowodować może ich utratę, a dodatkowo opóźnia wyrastanie młodych pędów, co osłabia krzewy.

Jeśli chcemy odmłodzić stare, zaniedbane krzewy borówki, najlepiej zrobić to wczesną wiosną, w początkach marca, aby nowe pędy mogły odpowiednio wyrosnąć i zdrewnieć przed zimą. Wszystkie pędy główne skracamy na wysokość 10-30 cm. W pierwszym roku po cięciu wyrastają wtedy nowe, silne przyrosty, które tworzą odmłodzoną koronę krzewu. Pąki kwiatowe zawiązują się w kolejnym roku.

Rozmnażanie

Jest kilka sposobów rozmnażania borówki:

• Rozmnażanie przez sadzonki zdrewniałe - przygotowuje się je w marcu lub na początku kwietnia
• Rozmnażanie przez sadzonki zielne i półzdrewniałe - najlepszym terminem dla tego rodzaju sadzonkowania jest okres od drugiej połowy czerwca do połowy lipca
• Mikrorozmnażanie - rozmnażanie z kultur tkankowych (in vitro), prowadzone w specjalnych laboratoriach, zwykle w miesiącach zimowych

Rozmnażanie borówki w warunkach amatorskich udaje się bardzo rzadko, lepiej jest kupić gotowe sadzonki w sprawdzonej szkółce lub centrum ogrodniczym.

Zbiór i przechowywanie

Owoce borówki dojrzewają w różnym terminie, w zależności od odmiany , gleby oraz pogody. Zaczynają dojrzewać już w czerwcu, a kończą w połowie września. Owoce późnych odmian można zbierać do pierwszych październikowych przymrozków, ale nie później, bo przemarznięte owoce tracą smak, stają się miękkie i wodniste. Dojrzałe owoce maja optymalną zawartość cukrów, piękne zabarwienie i są bardzo aromatyczne. Mogą one pozostać na krzewie przez kilka dni i nie musimy obawiać się, że stracą smak lub opadną. Borówki dojrzewają nierównomiernie, nawet w jednym gronie. Dlatego dojrzewanie ich na jednym krzewie może trwać od 3 do 5 tygodni. Dlatego zbieramy je kilkukrotnie w trakcie sezonu. Owoce dojrzewają szybciej w czasie dni ciepłych i bez deszczu. Zbieramy je tylko dojrzałe, gdy łatwo odchodzą od szypułki. Po zbiorze możemy je przechowywać w lodówce lub chłodnym pomieszczeniu do 10-12 dni. Jeśli chcemy przechowywać je dłużej, trzeba je zamrozić.

Choroby i szkodniki

Borówka może być atakowana przez różnego rodzaju choroby powodowane przez grzyby oraz choroby wirusowe, jednak w Polsce występuje tylko kilka ich rodzajów. Pojawieniu się chorób grzybowych sprzyja chłodna i wilgotna pogoda wiosną i jesienią. Krzewy mogą być również atakowane przez szkodniki, borówka wysoka jest jednak uważana za roślinę mało przez nie atakowaną. Do najczęstszych chorób i szkodników borówki należą:

Choroby:

• zgorzel pędów
• szara pleśń
• antarknoza borówki wysokiej
• plamistość liści

Szkodniki:

• pędraki
• opuchlaki
• pryszczarek borówkowiec
• mszyce (brzoskwiniowa, burakowa)
• zwójka różoweczka