Marchew

Marchew jest warzywem znanym już od czasów starożytnych, jednak wtedy jej smak znacznie różnił się od dzisiejszego, słodkiego i pysznego, za który tak ją cenimy. Dziś jest powszechnie dostępnym warzywem o pięknym, pomarańczowym zabarwieniu. Oprócz najbardziej nam znanych odmian pomarańczowych, są wśród marchewek także odmiany białe, żółte, a nawet ciemnofioletowe.

Marchew jest zdrowa i pożywna. Jedzenie marchwi ma dobroczynny wpływ na nasz organizm - działa wzmacniająco i bakteriobójczo, a dzięki zawartości beta karotenu (prowitaminy A) ma bardzo korzystny wpływ na nasz wzrok. Beta-karoten ma również silne działanie antyoksydacyjne, wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi i wzmacnia układ immunologiczny. Ponadto marchewka ma dużo witamin: B1, B2, B6, C, E, PP, K. Ma też sporo wapnia, potasu, żelaza, miedzi, fosforu, a nawet jodu. Ze względu na wysoką zawartość mikro- i makroelementów oraz flawonoidów zapobiega przedwczesnemu starzenie się organizmu, a także dobrze wpływa na stan skóry, paznokci i włosów.

Marchewka jest tanią, zdrową, sycącą i niskokaloryczną przekąską, bowiem 100 g dostarcza nam około 35 kcal. Marchewki są pyszne zarówno na surowo, jak i ugotowane. Spożywamy je w postaci surówek, soków, przecierów, dodajemy do zup, sosów, sałatek. Pomimo, że marchewka jest warzywem, rewelacyjnie sprawdza się także jako składnik ciast. Wykorzystanie do nich marchewki wzięło się najprawdopodobniej stąd, że ma ona w sobie dużą ilość cukru, znacznie większą niż inne warzywa.

Uprawa marchwi jest dosyć łatwa i poradzi sobie z nią nawet początkujący ogrodnik. Jeśli więc mamy możliwość, najlepiej wyhodować ją samemu - marchew z własnego ogródka jest najzdrowsza i najsmaczniejsza.

Uprawa

Marchew to roślina dwuletnia. W pierwszym roku tworzy korzeń i rozetę liści, w drugim - łodygę z kwiatostanem. W naszych ogrodach jest uprawiana jako roślina jednoroczna, gdyż częścią jadalną jest korzeń. Możemy uprawiać różne jej odmiany: wczesne, średnio wczesne, średnio późne i późne. Siejemy ją wprost do gruntu. Zwykle jest uprawiana jako plon główny, gdyż jest warzywem o długim okresie wegetacji, ale może też być uprawiana jako poplon.

Marchew lubi stanowiska słoneczne, ponieważ korzystnie wpływają na zawartość beta karotenu i cukru w korzeniach. Dobrze udaje się na piaszczysto-gliniastych glebach o dużej zawartości próchnicy, o przepuszczalnym podłożu. Wymagania marchwi co do składników pokarmowych zależą od tego, na jakiej glebie ją uprawiamy. Zwykle wymagania te są średnie, ale jeśli gleba jest zasobna w próchnicę, możemy marchew zaliczyć do warzyw o niskich wymaganiach pokarmowych. Najodpowiedniejsza dla marchwi jest gleba o lekko kwaśnym odczynie, nie lubi ona gleb zasadowych, a zwłaszcza wapniowych.

Rozwidlanie się korzeni

Zapewnienie marchwi odpowiednich warunków jest bardzo ważne, ponieważ w warunkach niekorzystnych jej korzenie mogą pękać i rozwidlać się. Zjawisko rozwidlania się korzeni pojawia się, gdy marchew uprawiamy na ziemiach zbyt ciężkich, zaskorupiających się, o podwyższonym poziomie wód gruntowych, kamienistych. Z tego względu na glebach ciężkich i gliniastych korzystna jest uprawa w redlinach, która zapewnia marchwi lepsze warunki wzrostu i rozwoju, i ogranicza rozwidlanie. Zjawisko to może być też spowodowane uprawą bezpośrednio po nawożeniu obornikiem. Nie należy dopuszczać do przesuszenia gleby, ponieważ zbyt duże wahania wilgotności podłoża również mogą je spowodować. Może być również objawem atakowania marchwi przez szkodniki, na przykład przez połyśnicę marchwiankę, ważne jest więc przestrzeganie odpowiedniego zmianowania, by ograniczyć ich występowanie.

Zmianowanie

W ogródku warzywnym najłatwiej jest zaplanować zmianowanie według tego, ile mamy miejsca i jakie warzywa chcemy uprawiać na naszych grządkach. Wtedy możemy wybrać najbardziej odpowiedni dla nas rodzaj zmianowania i ułożyć według niego plan naszego ogródka na kolejnych kilka lat.

• Zmianowanie ze względu na wymagania pokarmowe roślin: W tym systemie marchew nie powinna więc być wysiewana w tym samym miejscu częściej, niż raz na trzy lata. Marchew należy do grupy roślin o średnich wymaganiach pokarmowych, należy więc sadzić ją po roślinach o wymaganiach niskich.
• Zmianowanie według pokrewieństwa roślin: Dzięki temu eliminujemy występowanie chorób i szkodników właściwych dla danego gatunku. Marchew należy do rodziny baldaszkowatych, więc unikamy sadzenia jej na grządkach, na których rosły w poprzednim roku inny rośliny z tej grupy.
• Zmianowanie według podziału na rośliny korzeniowe, liściowe, kwiatowe, owocowe i nasienne: Marchew jako roślina korzeniowa nie powinna być sadzona po innych roślinach korzeniowych. Sadzimy ją po roślinach liściowych.
• Zmianowanie ze względu na rośliny korzeniące się płytko i głęboko: Marchew korzeni się głęboko, więc wysiewamy ją po roślinach o płytkim systemie korzeniowym.

Uprawa współrzędna

W uprawie współrzędnej najlepszym sąsiadem dla marchwi jest cebula - zmniejsza zagrożenie porażenia marchwi przez połyśnicę marchwiankę. Marchew może również rosnąć w towarzystwie porów i kopru. Olejki eteryczne kopru odstraszają szkodniki. Niewskazanym zaś sąsiedztwem są dla marchwi pomidory. W pobliżu grządek warto również posadzić aksamitki, które chronią glebę przed nicieniami, a swoim zapachem odstraszają szkodniki.

Siew

Marchew możemy uprawiać na dwa sposoby - na płasko i w redlinach. Na glebach piaszczystych, przepuszczalnych lepiej wybrać ten pierwszy sposób, jeśli mamy glebę ciężką, gliniastą - ten drugi. Na glebach piaszczysto-gliniastych sprawdzą się oba sposoby. Przy uprawie w redlinach kłopotliwe bywa czasem odchwaszczanie grządek, ponieważ zdarza się, że w czasie pielenia ziemia z redlin się obsypuje. Aby redliny były równe, możemy rozciągnąć sznurek i wykonać je wzdłuż niego. Podobnie z siewem - jeśli chcemy mieć równe rządki, siejmy wzdłuż sznurka. Przy siewie możemy również użyć specjalnego znacznika do znaczenia grządek. Znaczniki takie są dostępne w centrach ogrodniczych.

W zależności od odmiany marchew wysiewamy w różnym terminie. Odmiany wczesne i średnio wczesne, przeznaczone na zbiór wiosenny i letni, wysiewamy w końcu marca i kwietniu, przeznaczone na zbiór jesienny w maju i na początku czerwca. Wysiewamy ją w rzędach odległych o 20-30 cm, na głębokość 1-2 cm. Powinna być siana w wilgotną glebę, najlepiej w dni pochmurne. Ponieważ nasiona są bardzo drobne, aby ułatwić sobie wysiew, można wymieszać je z piaskiem. Ponieważ marchew wschodzi dosyć długo, często problemem jest odchwaszczanie grządek, bo marchewki jeszcze nie widać, a chwasty niestety rosną bujnie. Dobrym sposobem może być dodanie do nasion marchwi nasion rzodkiewki, które kiełkują bardzo szybko i wskażą nam dokładnie, gdzie rośnie nasza marchew. Wtedy bez obaw możemy odchwaszczać i spulchniać grządki.

Na rynku ogrodniczym nasiona niektórych warzyw, między innymi właśnie marchwi, są dostępne również na taśmach. Taśma ułatwia nam wysiew i eliminuje zabieg przerywania marchwi.

Nawożenie marchwi

Marchew należy do roślin o średnich wymaganiach pokarmowych. Ma niskie wymagania w stosunku do fosforu, średnie do azotu, a wysokie - do potasu. Przy każdym sposobie nawożenia należy pamiętać, by przemieszać je z górną warstwą gleby za pomocą szpadla lub wideł.

pH gleby

Dla marchwi najodpowiedniejsze to 6,0 - 6,5. Dobrze jest zbadać pH gleby za pomocą kwasomierza lub miernika ogrodniczego i w miarę potrzeb, zakwasić lub odkwasić glebę. Przy odkwaszaniu należy pamiętać, że wapnowania gleby, które zwykle w tym celu wykonujemy, nie należy przeprowadzać w tym samym sezonie, w którym chcemy uprawiać marchew, ponieważ nie lubi ona świeżo wapnowanych gleb. Należy przeprowadzić je przynajmniej rok wcześniej.

Nawozy organiczne

W uprawie marchwi możemy stosować:

• obornik przekompostowany - marchew uprawiamy w trzecim roku po oborniku,
• obornik suszony lub granulowany,
• nawóz humusowy - Rosahumus, Humus Active, Biohumus oraz BlackJak,
• kompost - w tym artykule przeczytasz o kompoście,
• wermikompost - wytwarzany przez dżdżownice kalifornijskie,
• nawozy zielone - sprawdź informacje o nawozach zielonych.

Nawozy mineralne

W zależności od potrzeb stosujemy przed siewem lub pogłównie.

Jednoskładnikowe

Stosujemy wtedy, gdy znamy zawartość składników pokarmowych (mikro- i makroelementy) w glebie i wiemy, którego z nich roślinie brakuje. Przed ich zastosowaniem należy zrobić analizę chemiczną gleby.

Wieloskładnikowe

Należy zwracać uwagę na zawartość chloru i siarki w nawozach. Marchew pod tym względem należy do roślin częściowo tolerujących chlorki, więc do jej nawożenia stosujmy nawozy o niskiej zawartości chloru lub w ogóle ich nie zawierające. Jest natomiast siarkolubna, więc stosujmy nawozy zawierające siarkę. Możesz przeczytać więcej o stosowaniu wieloskładnikowych nawozów mineralnych.

Pielęgnacja marchwi

Okrywanie

Siejąc wczesne odmiany marchwi, możemy przykryć grządki agrowłókniną ogrodową, aby przyspieszyć kiełkowanie. Gdy wyrosną dwa-trzy liście właściwe, odkrywamy grządki. Dobrze jest też okrywać grządki agrowłókniną w okresach przymrozków, zwłaszcza w maju.

Przerywanie

Jeśli nasiona wzejdą gęsto, a chcemy otrzymać dorodne warzywa, należy marchew przerwać, aby zapewnić roślinom swobodne miejsce do rozrastania się. Żeby ułatwić sobie przerywanie, dobrze jest podlać grządki 2-3 godziny wcześniej, bo jeśli gleba będzie zbyt sucha, urwiemy tylko liście. Nie może być jednak bardzo mokra, bo wtedy możemy powyrywać całe kępki zlepionych ze sobą roślin. Przerywanie możemy przeprowadzać kilkakrotnie w trakcie sezonu, pierwsze, gdy natka ma około 3 cm. Zwykle już przy drugim przerywaniu marchewki są na tyle duże, że możemy je przeznaczyć do spożycia.

Odchwaszczanie

Ważnym zabiegiem pielęgnacyjnym w przypadku marchwi jest odchwaszczanie, zwłaszcza w pierwszym okresie wzrostu, ponieważ jest wrażliwa na zachwaszczenie. Może ono znacznie utrudnić jej prawidłowy wzrost i spowodować zmniejszenie plonów. Najlepiej delikatnie wyrywać je ręcznie, aby nie usunąć niechcący naszych marchewek. W międzyrzędziach do usuwania chwastów możemy użyć motyczki lub pazurków.

Spulchnianie gleby

W grządkach z marchwią dobrze jest co jakiś czas zruszyć glebę wokół roślin, co zwiększy jej pulchność i przepuszczalność. Najlepiej użyć do tego kultywatora, różne ich rodzaje są dziś dostępne w centrach ogrodniczych.

Podlewanie

Marchew ma średnie wymagania wilgotnościowe. Grządki z marchwią podlewamy więc umiarkowanie, nie dopuszczając jednak do zbytniego ich przesuszenia. Najbardziej wrażliwe na brak wody są marchewki w okresie wschodów i intensywnego wzrostu, więc jeśli pogoda w tym okresie jest bezdeszczowa, trzeba regularnie podlewać grządki. Dokładnie wilgotność gleby możemy sprawdzić za pomocą wilgotnościomierza.

Zbiór i przechowywanie

Odmiany wczesne marchwi zbierane są zwykle w miarę dorastania i bieżącego zapotrzebowania. Odmiany późne zbieramy jesienią. Zbiór należy przeprowadzić przed przymrozkami, gdyż nawet lekko przemrożone korzenie będą gnić. Marchew przeznaczona do przechowywania powinna być zbierana w czasie bezdeszczowej pogody, ale przy odpowiedniej wilgotności gleby, gdyż jest to warunkiem odpowiedniej jędrności korzeni i zapobiega ich przesychaniu. Nie należy jej jednak zbierać po silnych deszczach, gdyż mokre i zabłocone korzenie gorzej się przechowują. Marchew zbieramy podważając ją, najlepiej widłami, później pozbywamy się naci, ucinając ją tuż przy korzeniu. Tak przygotowaną marchew możemy w odpowiednich warunkach przechowywać nawet przez kilka miesięcy. Usuniętą nać, jeśli jest zdrowa, możemy użyć do ściółkowania gleby lub przeznaczyć na kompost. Jeśli widać na niej oznaki porażenia przez choroby lub ślady zerowania szkodników, również można ją kompostować, ale należy wrzucić ją w sam środek kompostu i stosować metodę kompostowania na gorąco, aby zniszczyć szkodliwe mikroorganizmy.

Najlepsze warunki do przechowywania marchwi to temperatura 0°C -1°C i wilgotność 95-98%. Jeżeli mamy taką możliwość, możemy przechowywać marchew w zimnych piwnicach lub ziemiankach. Może być składowana w skrzynkach lub luzem, w pryzmach. Aby zabezpieczyć korzenie marchwi przed więdnięciem, należy zasypać pryzmę lub warzywa w skrzynce warstwą piasku i systematycznie zraszać go wodą przez cały okres przechowywania. Nie należy przechowywać marchwi w sąsiedztwie warzyw wydzielających etylen i w sąsiedztwie owoców, ponieważ wytwarzany przez nie gaz etylenowy powoduje powstawanie w korzeniach marchwi izokumaryny - substancji odpowiedzialnej za jej gorzki smak.

Choroby i szkodniki

Marchew, jak wszystkie warzywa, jest narażona na działanie różnych chorób i szkodników. Jeśli stosujemy w naszym ogródku zmianowanie lub uprawę współrzędną, na pewno zminimalizujemy ich występowanie. Jeśli się jednak pojawią, do ich zwalczania możemy stosować różnego rodzaju środki naturalne. Możemy też użyć preparatów chemicznych, pamiętając o przestrzeganiu dawek i zasad podanych na opakowaniu. Do najczęstszych chorób i szkodników atakujących marchew należą:

Choroby:

• alternarioza naci
• mączniak prawdziwy baldaszkowatych {mączniak prawdziwy}
• bakteryjna plamistość
• zgnilizna twardzikowata
• rizoktonioza
• czarna zgnilizna
• chwościk
• mączniak rzekomy
• szara pleśń
• mokra zgnilizna korzeniowych

Szkodniki:

• połyśnica marchwianka
• bawełnica topolowa
• rolnice
• guzak północny {nicienie}
• mszyca głogowo-marchwiana {mszyce}
• chrabąszcz majowy
• paź królowej
• golanica zielona
• mszyca marchwiowa ondulująca {mszyce}
• mszyca wierzbowo-marchwiowa {mszyce}
• mszyca trzmielowo-burakowa {mszyce}
• położek kminiaczek
• drutowce
• pędraki